خون مایع اسرارآمیز!
خون چگونه کار می‌کند و چه مشکلاتی برای آن رخ می‌دهد؟
اجزای خون شامل پلاسما، پلاکت‌ها و گلبول‌های قرمز و سفید است که در بدن گردش می‌کنند. خون مواد ضروری مانند قندها و اکسیژن را به سلول‌ها و اندام‌ها می رساند و مواد زائد را از سلول‌ها پاکسازی می کند.
خون برای حفظ سلامتی و زندگی بدن انسان ضروری است. مشکلاتی که به دلیل بیماری یا از دست دادن خون ایجاد میشود میتواند تهدیدی برای زندگی باشد، اما درمان موثر برای بسیاری از اختلالات با خون در دسترس است.
کار هماتولوژیست‌ها برای شناسایی و جلوگیری از بیماری‌های خون و مغز استخوان می‌باشد . آنها همچنین سیستم ایمنی، لخته‌شدن خون و رگ‌های خونی را مطالعه و درمان می‌کنند.
عواملی که بر سلامت خون تاثیر می‌گذارد میتواند زندگی را تهدید کند، اما درمان موثر اغلب در دسترس است. در ایالات متحده، بیماری‌های خونی در سال ۲۰۰۸ ، ۱۰٫۰۶۶ مورد مرگ و میر را به خود اختصاص دادند که بیشتر مربوط به انواع مختلف کم خونی است.
ساختار خون
اجزای اصلی خون عبارتند از:
- پلاسما
- گلبول‌های قرمز خون
- گلبول‌های سفيد
- پلاکت‌ها
تصویر اجزا کلی تشکیل دهنده خونwelabra.com
پلاسمای خون
پلاسما حدود ۵۵% از مایع خون را در انسان تشکیل می دهد. پلاسما 92% آب است و محتویات 8% باقیمانده عبارتند از:
- گلوکز
- هورمون‌ها
- پروتئین
- املاح معدنی
- چربی
- ویتامین‌ها
۴۵% باقیمانده خون عمدتا از گلبول‌های قرمز و سفید و پلاکت‌ها تشکیل شده‌است. هر یک از اینها نقش مهمی در حفظ عملکرد موثر خون دارند.
اریتروسیت‌ها یا گلبول‌های قرمز
گلبول‌های قرمز به شکل دیسک دندان‌دار و مسطح هستند. آنها اکسیژن را به داخل و خارج از ریه ها منتقل می‌کنند. هموگلوبین پروتئینی است که حاوی آهن می‌باشد و اکسیژن را به مقصد می‌رساند. طول عمر یک گلبول قرمز ۴ ماه است و بدن به طور مرتب آنها را جایگزین می‌کند. بدن انسان در هر ثانیه حدود ۲ میلیون سلول خونی تولید می‌کند.
تعداد مورد انتظار گلبول‌های قرمز در یک قطره (میکرولیتر) خون ۴.۵–۶.۲ میلیون در مردان و ۴.۰–۵.۲ میلیون در زنان است.
گلبول‌های سفید خون یا لکوسیت‌ها
گلبول‌های سفید خون کمتر از ۱% از محتوای خون را تشکیل می‌دهند و وظیفه دفاع حیاتی در برابر بیماری و عفونت را به عهده دارند. تعداد گلبول‌های سفید در یک میکرولیتر خون معمولاً از ۱۰۵۰۰–۳۷۰۰ متغیر است. سطوح بالاتر یا پایین‌تر گلبول‌های سفید خون می تواند نشان‌دهنده بیماری باشد.
پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها
پلاکت‌ها برای جلوگیری یا توقف خونریزی با پروتئین‌های لخته کننده تعامل دارند. باید بین ۰۰۰ ,۱۵۰ تا ۰۰۰ ,۴۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر خون وجود داشته باشد.
مغز استخوان گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را تولید می کند و از آنجا وارد جریان خون می‌شوند. پلاسما بیشتر آبی است که از مواد غذایی خورده شده و مایعات توسط روده‌ها جذب میشود. قلب آنها را به عنوان خون از طریق رگ‌های خونی در اطراف بدن پمپاژ می کند.
welabra.com
عملکرد
خون عملکردهای مختلفی دارد که برای بقا ضروری هستند. اینها عبارتند از:
- تامین اکسیژن به سلول‌ها و بافت‌ها
- ارائه مواد مغذی ضروری به سلول‌ها، مانند اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب و گلوکز
- حذف مواد زائد مانند دی اکسید کربن، اوره و اسید لاکتیک
- محافظت از بدن در برابر بیماری‌ها، عفونت‌ها و ذرات خارجی از طریق کارکرد سلول‌های سفید خون
- تنظیم دمای بدن
پلاکت‌ها در خون باعث لخته شدن یا انعقاد خون می شوند. هنگامی که خونریزی رخ می‌دهد، پلاکت‌ها به هم می‌پیوندند تا لخته ایجاد شود. لخته یک ساختار ایجاد می‌کند تا خونریزی را متوقف می کند و به محافظت از زخم در برابر عفونت کمک می‌کند.
مطالعه مقاله ای دیگر از ویلابرا : ساخت خون مصنوعی و آزمایش بالینی انتقال آن
در رابطه با گروه‌های خونی
گروه خونی فرد توسط آنتی ژن های موجود در گلبول‌های قرمز تعیین می شود. آنتی ژن‌ها مولکول‌های پروتئینی روی سطح این سلول‌ها هستند.
پادتن‌ها پروتئین‌هایی در پلاسما هستند که سیستم ایمنی بدن را از وجود ذرات خارجی مضر آگاه می‌کنند. در واقع سیستم ایمنی بدن را از تهدید بیماری یا عفونت محافظت می کند.
دانستن گروه خونی فرد در صورت دریافت اهدای عضو یا انتقال خون ضروری است. اگر خون نوع اشتباهی باشد پادتن‌ها به سلول‌های خونی جدید حمله می‌کنند و منجر به تهدیدی برای زندگی می‌شوند. به عنوان مثال، پادتن‌های ضد A به سلول‌هایی که دارای آنتی ژن A هستند حمله می‌کنند.
گلبول‌های قرمز گاهی اوقات حاوی آنتی ژن دیگری به نام RhD هستند. پزشکان نیز این آنتی ژن را بخشی از گروه خونی ذکر می‌کنند. یک گروه خون مثبت به این معنی است که RhD در آن یافت می شود.
انسان‌ها می توانند یکی از چهار گروه اصلی خون را داشته باشند. هر یک از این گروه‌ها می توانند Rhd مثبت یا منفی باشند و هشت دسته اصلی را تشکیل دهند.
گروه A مثبت یا A منفی:
یک آنتی ژن بر روی سطوح سلول‌های خونی وجود دارد. پادتن‌های ضد B در پلاسما وجود دارند.
گروه B مثبت یا B منفی:
آنتی ژن‌های B روی سطوح سلول‌های خونی وجود دارند. پادتن‌های ضد A در پلاسما وجود دارند.
گروه AB مثبت یا AB منفی:
آنتی ژن‌های A و B بر روی سطوح سلول‌های خونی وجود دارند. در پلاسما پادتن وجود ندارد.
گروه O مثبت و O منفی:
هیچ آنتی ژنی بر روی سطوح سلول‌های خونی وجود ندارد. هر دو پادتن ضد B و ضد A در پلاسما وجود دارند.
افراد دارای گروه O خون می توانند تقریباً به هر گروه خونی خون اهدا کنند و افراد دارای گروه خونی AB+ معمولاً می‌توانند از هر گروهی خون دریافت کنند.
افراد می‌توانند با مشورت پزشک می‌توانند به گروه خونی خود پی ببرند و یا با اهدای خون متوجه آن شوند. البته گروه خونی افراد در برخی مدارک شناسایی همچون گواهینامه رانندگی نیز قید میشود.
گروه‌های خونی در دوران بارداری مهم هستند. به عنوان مثال، اگر یک فرد باردار خون RhD منفی داشته باشد، اما جنین خون RhD مثبت را به ارث ببرد، درمان برای جلوگیری از بیماری شناخته شده به عنوان بیماری همولیتیک نوزاد ضروری خواهد بود.
جهت مطالعه بیشتر می‌توانید به دو مقاله blood types in general و rare blood types مراجعه فرمایید.
اختلالات خون
اختلالات و بیماری‌های خون می تواند بسیاری از عملکردهای خون را مختل کند.
برخی از اختلالات خونی رایج عبارتند از:
کم‌خونی :
این اتفاق زمانی می افتد که گلبول‌های قرمز خون یا هموگلوبین پایین سلول‌ها اکسیژن را به طور موثر حمل نمی‌کنند و منجر به خستگی، تغییر رنگ پوست و سایر علائم می‌شوند.
لخته شدن خون :
لخته شدن خون به بهبود زخم‌ها و آسیب‌ها کمک می‌کند، اما لخته‌های خونی که در داخل رگ‌ها تشکیل می‌شوند می‌توانند انسداد ایجاد کنند که میتواند تهدیدی برای زندگی باشد. اگر لخته‌ها از بین بروند و از طریق قلب به ریه‌ها حرکت کنند، آمبولی ریوی میتواند تشکیل شود.
سرطان‌های خون :
سرطان‌هایی مانند لوسمی، میلوما و لنفوم زمانی رخ می‌دهند که سلول‌های خونی شروع به تقسیم غیر قابل کنترل می‌کنند بدون اینکه در پایان چرخه زندگی خود از بین بروند.
هموفیلی :
اگر فرد دارای سطوح پایین فاکتوهای انعقادی در خون باشد، این امر میتواند باعث خونریزی یا کبودی شود. این افراد ممکن است برای مدت طولانی پس از آسیب جزئی یا جراحی یا در طول قاعدگی خونریزی کنند. این بیماری حدود ۱۸۰۰۰ نفر را در ایالات متحده در بر می‌گیرد.در کشور ایران بیماری هموفیلی در همه گروه‌ها و نژادها مشاهده میشود و میزان شیوع بیماری در جوامع مختلف یک در هر ۱۰ هزار مرد گزارش شده است. ایران از نظر جمعیت مبتلایان به هموفیلی نهمین کشور جهان است و تقریبا ۴۴ درصد از موارد اختلالات بدوتولد خونریزی دهنده در ایران از نوع هموفیلی است و ایران از نظر جمعیت مبتلایان به هموفیلی نهمین کشور جهان است.
بیماری سلول داسی :
یک ویژگی ارثی باعث میشود که گلبول‌های قرمز خون شکل هلال به خود بگیرند. این موضوع بیش از ۱۰۰٫۰۰۰ نفر در ایالات متحده، عمدتا آمریکایی‌های سیاه پوست را در بر می‌گیرد. میتواند به شدت بر عملکرد خون تأثیر بگذارد و میتواند تهدیدی برای زندگی باشد.
تالاسمی :
این بیماری نیز یک نوع کم‌خونی ارثی است که در آن، بدن یک فرم غیر معمول از هموگلوبین تولید می‌کند. این بیماری در سال ۲۰۰۸ حدود ۱۰۰۰ نفر را در ایالات متحده دربر گرفت و بیشتر در افرادی از سراسر مدیترانه و بخش‌هایی از آسیا شایع است. به گفته رئیس انجمن تالاسمی ایران، متوسط مرگ و میر بیماران تالاسمی قبلا سالانه حداکثر۲۰ تا ۴۰ مورد بود اما بعد از سال ۱۳۹۷ به سالانه ۲۶۰ مرگ رسیده‌ایم.
اگر علائم نشان دهد که فرد ممکن است اختلال خونی داشته باشد، باید به دنبال مشاوره پزشکی باشد. پزشک ممکن است آنها را به یک متخصص در اختلالات خون، که به عنوان یک هماتولوژیست شناخته میشود، ارجاع دهد.
