کیت الایزا:کاربردها،تاریخچه و پیشرفت‌ها در آزمایش‌های تشخیصی
کیت الایزا چیست؟
کیت الایزا (ELISA) ابزاری آزمایشگاهی حیاتی در تشخیص بیماری‌ها و ارزیابی ایمنی بدن است. این کیت‌ها به‌ویژه در علوم پزشکی، دامپزشکی، و صنایع بیوتکنولوژی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مقاله به بررسی انواع مختلف کیت‌های الایزا، نحوه عملکرد آن‌ها، تاریخچه‌ی این تکنولوژی، و آخرین پیشرفت‌ها در این حوزه پرداخته و کاربردهای گسترده آن‌ها را در آزمایش‌های تشخیصی مورد بحث قرار می‌دهد.
تاریخچه کیت الایزا
الایزا برای اولین بار در دهه 1970 توسط P. Perlmann و C. Engvall ابداع شد. این تکنیک به سرعت در زمینه‌های مختلف پزشکی و تشخیص بیماری‌ها جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. با استفاده از این روش، محققان قادر به شناسایی آنتی‌ژن‌ها، آنتی‌بادی‌ها، و سایر مولکول‌های زیستی با دقت بالا و حساسیت بالا شدند. در ابتدا، این روش تنها برای تشخیص بیماری‌های ویروسی استفاده می‌شد، اما به مرور زمان دامنه کاربرد آن گسترش یافت و در حال حاضر در آزمایش‌های مختلف از جمله تشخیص عفونت‌ها، ارزیابی واکسن‌ها، سنجش پاسخ‌های ایمنی و تحقیقات سرطان نیز به کار می‌رود.
انواع کیت الایزا
کیت‌های الایزا به طور کلی به چهار نوع اصلی تقسیم می‌شوند که هرکدام کاربرد خاص خود را دارند:
الایزای مستقیم (Direct ELISA)
در این روش، آنتی‌ژن یا آنتی‌بادی به طور مستقیم به سطح صفحه میکروپلات متصل می‌شود. سپس از یک آنزیم خاص برای ایجاد تغییر رنگ استفاده می‌شود که نشان‌دهنده واکنش آنزیمی است.
الایزای غیرمستقیم (Indirect ELISA)
این روش شبیه به الایزای مستقیم است، با این تفاوت که در آن ابتدا آنتی‌بادی اصلی به آنتی‌ژن متصل شده و سپس آنتی‌بادی ثانویه که به آنزیم متصل است، به آنتی‌بادی اصلی متصل می‌شود.
الایزای رقابتی (Competitive ELISA)
در این روش، آنتی‌ژن‌های ناشناخته با آنتی‌ژن‌های شناخته شده رقابت می‌کنند تا به جایگاه‌های خاص روی آنتی‌بادی متصل شوند. نتیجه‌گیری از سطح رنگ ایجاد شده به میزان آنتی‌ژن بستگی دارد.
الایزای ساده شده (Sandwich ELISA)
در این روش، دو آنتی‌بادی خاص برای شناسایی یک آنتی‌ژن خاص استفاده می‌شود. آنتی‌ژن در میان دو آنتی‌بادی “ساندویچ” می‌شود و از این رو حساسیت آن بیشتر است.
کاربردهای کیت الایزا
کیت‌های الایزا در طیف وسیعی از آزمایش‌ها کاربرد دارند:
تشخیص بیماری‌های ویروسی و باکتریایی توسط کیت الایزا
از این روش‌ها برای تشخیص بیماری‌هایی مانند HIV، هپاتیت، اسهال ویروسی در دام‌ها، و بسیاری از بیماری‌های عفونی دیگر استفاده می‌شود.
کیت الایزا و پایش سطح آنتی‌بادی‌ها و ایمنی بدن
این کیت‌ها برای اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌های تولید شده در واکنش به یک عامل عفونی یا واکسن‌ها استفاده می‌شود.
مطالعات سرطان شناسی و استفاده از کیت الایزا
برخی از کیت‌های الایزا برای تشخیص نشانگرهای توموری و ارزیابی روند بیماری‌های سرطانی استفاده می‌شود.
اندازه‌گیری هورمون‌ها و کیت الایزا
از این کیت‌ها برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها در خون، ادرار یا سایر مایعات بدن استفاده می‌شود.
پیشرفت‌ها و روندهای اخیر در تکنولوژی الایزا
در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های زیادی در طراحی کیت‌های الایزا حاصل شده است. استفاده از فناوری‌های نانو برای بهبود دقت و حساسیت کیت‌ها، توسعه کیت‌های چندمنظوره که قادر به اندازه‌گیری چندین آنتی‌ژن یا آنتی‌بادی به طور همزمان هستند، و استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری برای افزایش دقت تشخیص، از جمله این پیشرفت‌ها هستند. یکی دیگر از پیشرفت‌های مهم در این حوزه، الایزای نانوپارتیکلی است که به دلیل قدرت بالای نانوذرات در تقویت سیگنال‌های آنزیمی، حساسیت بسیار بالاتری نسبت به کیت‌های سنتی دارد.
سخن پایانی
کیت‌های الایزا یکی از ابزارهای حیاتی در علوم زیستی و پزشکی هستند که با گذشت زمان به‌ویژه در حوزه تشخیص بیماری‌ها و ارزیابی واکنش‌های ایمنی، نقش خود را به خوبی ایفا کرده‌اند. استفاده از این کیت‌ها با توجه به دقت بالا و تنوع کاربرد، در آزمایشگاه‌های مختلف پزشکی، دامپزشکی، و تحقیقات علمی به طور گسترده ادامه دارد. پیشرفت‌های اخیر در این حوزه نیز روندهای جدیدی در تشخیص دقیق‌تر و سریع‌تر بیماری‌ها به وجود آورده است.
منابع
https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistry-genetics-and-molecular-biology/elisa
https://www.thermofisher.com/blog/ask-a-scientist/elisa-enzyme-linked-immunosorbent-assay
